میرزا محمد فیض قمیوی در قم، تهران، نجف و سامرا علوم دینی را نزد اساتیدی چون میرزا حسن آشتیانی، شیخ علی رشتی، آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی و دیگران فرا گرفت و پس از کسب مقام اجتهاد به قم بازگشته و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. او به احیای مدرسه فیضیه و کلاس‌های حوزه اقدام نمود و با درخواست مهاجرت شیخ عبدالکریم حائری به قم نقش مهمی در تاسیس حوزه علمیه قم ایفا نمود. ایشان عمر خود را صرف تدریس و انسجام‌بخشی به حوزه و نیز تالیف کتاب نمود که تالیفاتی از او برجای مانده است. ۱ - معرفی اجمالیحاج ملا علی واعظ خیابانی در کتاب علمای معاصرین در شأن میرزا محمد فیض قمی می‌نویسد: «حضرت آیت اللّه آقا میرزا محمد فیض قمی یکی از اعاظم علمای طراز اول و دارای شخصیت تامه و مقبولیت عامه و مرجعیت کامله‌اند. ولادت ایشان در سال ۱۲۹۳ق در قم رخ داده است، آنگاه مقدمات و سطوح را در قم تحصیل، و سپس برای تکمیل تحصیلات عالیه به تهران مهاجرت نموده و از محضر آیت اللّه آقای حاج میرزا حسن آشتیانی صاحب حاشیه بر رسائل تحصیل فقه و اصول و نزد آیت اللّه میرزا محمود قمی و آقا شیخ علی رشتی تحصیل حکمت و عرفان نموده است، و در سال ۱۳۱۷ق به نجف اشرف عزیمت و از محاضر درس آیات عظام: آیت اللّه آخوند خراسانی و آیت اللّه سید محمدکاظم یزدی استفاده‌ها نموده است پس از بهره‌گیری کافی از دروس فوق، جهت سیر دقایق افکار آیت اللّه میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) به سامرا هجرت نموده‌اند ضمن تحصیل از محضر مبارک ایشان، در شمار اعاظم تلامذه آن بزرگوار درآمده‌اند و یکی از مدرسین نامی آن حوزه قرار گرفته‌اند به همین جهت فوق‌العاده مورد توجه و عنایت خاص استاد بزرگوار خود واقع شده‌اند در همان زمان در احتیاطات مطلق، خود برخی از مقلدین خویش را به ایشان ارجاع فرموده‌اند پس از مراجعت به قم هم هر کس از اهالی قم و ساوه و اطراف آن، که از حضرت آیت اللّه شیرازی سؤال می‌نمودند، که احتیاطات مطلق شما را به کدام یک از علما مراجعه نمائیم؟ معظم له ایشان را معرفی می‌فرمودند. آیت اللّه فیض پس از تکمیل معلومات و فوز به مقام عالی اجتهاد، در سال ۱۳۳۳ق به قم مراجعت فرموده و از مسئولین و بزرگان آن بلده طیبه به شمار آمدند ایشان جهت تربیت طلاب علوم دینی کمر همت بست و مدرسه فیضیه را که بسیاری از حجرات آن انبار علاف، بقال و کسبه شده بود، از ید غاصبین و متصرفین انتزاع، و مسکن طلاب علوم دینی نمود و خود در آن مدرسه به تدریس اشتغال ورزید و برای توسعه اداره علمیه آن، خود را نیازمند معاونت و کمک دید، تا بالاخره در سال ۱۳۴۰ق از آیت اللّه العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) که تا آن وقت در شهر اراک متوقف بودند، درخواست مهاجرت فرمود، و ایشان نیز با تمهیدات فراوان وارد قم شد و برای مزید تجلیل ایشان، مسجد بالاسر را که محل نماز ایشان بود، به آیت اللّه حائری واگذار، و خود هم چند ایامی به ایشان اقتدا ورزیدند، و روز به روز در تقویت و رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم کوشید، به حدی که آن‌را تا حد همسویی و رقابت با حوزه علمیه نجف رساندند، و از سال ۱۳۵۵ق که آیت اللّه حائری رحلت نمود، با عزمی راسخ و با اعانت سایر اعاظم دانشمندان قم، حوزه علمیه قم را حفظ نمودند.» [۱]
واعظ خیابانی، ملا علی، علمای معاصرین، ص۱۸۷-۱۸۸.
۲ - توصیه به آیت الله حائریگویند میرزا محمد فیض به آیت اللّه حائری که جهت زیارت قبر شریف حضرت معصومه (علیهاالسلام) آمده بود، و تصمیمی بر اقامت نداشت، عرض کرد: مگر این قمی‌ها نباشند که وقتی دعبل خزاعی، جبه اعطایی امام رضا (علیه‌السلام) را که به قم آورد، و به هر قیمت بالایی که گفتند حاضر به فروش نبود، ولی در خارج شهر عده‌ای از جوانان از چنگش درآوردند؟ آیت اللّه حائری فرموده بود: او جبه امام را داشت، به من چه ارتباط پیدا می کند؟ ایشان گفته بود: شما هم علم امام (علیه‌السلام) را دارید. ۳ - شاگردانحوزه ایشان فارغ التحصیلان متعددی را تحویل جامعه داد، تنی چند از این علما عبارتند از: ۱ مرحوم آیت الله میرزا مصطفی صادقی (متوفی ۱۳۵۸ق)؛ ۲ آیت اللّه حاج سید مرتضی فقیه؛ ۳ آیت اللّه حاج شیخ احمد فقیهی؛ ۴ آیت اللّه حاج شیخ عباس مستقیم؛ ۵ آیت اللّه حاج شیخ عباس حائری اصفهانی؛ ۶ شیخ ابوالقاسم نحوی؛ ۷ حاج شیخ علی پائین شهری؛ ۸ حاج محمد باقر قمی فرزند حاج شیخ ابوالقاسم کبیر قمی. ۴ - ترویج زعیم حوزهگویند میرزا محمد فیض از آیت اللّه بروجردی (رحمة‌اللّه‌علیه) که پس از مؤسس بزرگوار، پرچمدار و زعیم حوزه بود، بسیار ترویج و تبلیغ می نمود برخی به ایشان اعتراض می کنند و می‌گویند شما که خود صاحب فتوی و مرجع تقلید هستید، برای چه از آقای بروجردی ترویج می‌کنید؟ در جواب می‌فرمایند: اگر کار برای خدا است، ما باید از کسی که فعلا علمدار است و حوزه را حفظ می‌کند ترویج کنیم و اگر برای غیرخداست، من اهلش نیستم. ۵ - آثارتالیفات میرزا محمد فیض عبارت است از:. ۱ کتاب الفیض در طهارت آب قلیل و عدم تنجیس متنجس (مطبوع). ۲ حاشیه بر العروة الوثقی. ۳ مناسک حج. ۴ حاشیه وسیلة النجاة. ۵ شرحی بر منظومه مرحوم سید بحرالعلوم در فقه. ۶ ذخیرة العباد و چند اثر دیگر. ۶ - فرزنداناز میرزا محمد فیض علاوه بر آثار علمی و تالیفی، چند فرزند بر جای مانده است که هر کدام در شغل و موقعیت خود منشا خدمات اسلامی و انسانی بوده و هستند:. ۱ مرحوم میرزا عباس فیض، صاحب تالیفات عدیده، از جمله: گنجینه آثار قم، قم و روحانیت، انجم فروزان، بدر فروزان، تاریخ کاظمین و تاریخ پاکستان و آثار دیگر. ۲ حجة الاسلام والمسلمین حاج آقا مهدی فیض، یکی از ائمه جماعت مسجد امام حسن عسکری (علیه‌السلام) و دارای تالیفات چند که هنوز به طبع نرسیده‌اند. ۳ دکتر علیرضا فیض، استاد دانشگاه تهران، نویسنده مبادی فقه و اصول، ترجمه لمعه دمشقیه، حقوق جزای عمومی اسلام، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، حقوق جزای خصوصی و آثار و تالیفات دیگر. ۴ میرزا محمدتقی معروف به آقا میرزا. ۵ حاج حسین آقا. مرحوم فیض چهار داماد داشتند که تنها حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ عباس مستقیم از میان آنان در کسوت روحانیت بود. ۷ - وفاتمیرزا محمد فیض قمی در دهه آخر جمادی الاولی سال ۱۳۷۰ق، در حال نماز وقتی دست‌ها را به دعا برداشته بود، و «الهی عاملنا بفضلک» را می‌گفت، دار فانی را وداع گفت. آیت اللّه بروجردی بر پیکر او نماز خواند و در ایوان طلایی صحن عتیق حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) مدفون گردید. عزاداری سراسری در کشور اقامه شد، از جمله در تهران از سوی دربار درمسجد شاه ۱۵ اسفند ۱۳۲۹ش مجلس ترحیمی برگزار گردید، در این مجلس ترحیم، وقتی حاج علی رزم آرا نخست وزیر وقت برای شرکت وارد صحن مسجد شده بود، نزدیک حوض ناگهان هدف گلوله‌های فدائیان اسلام قرار گرفت و مقتول گردید. ۸ - منابع برای مطالعهدر مورد شناخت تفصیلی شخصیت میرزا محمد فیض می‌توان به کتاب آثار الحجه [۲]
شریف رازی، محمد، آثار الحجه، ج۱، ص۱۳۹.
علمای معاصرین؛ [۳]
واعظ خیابانی، ملا علی، علمای معاصرین، ص۲۸۸.
گنجینه دانشمندان؛ [۴]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۴۱.
آئینه دانشوران؛ [۵]
ریحان یزدی، سید علیرضا، آئینه دانشوران، ص۳۵۲.
لغت نامه دهخدا؛ [۶]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۲۵، ص۳۶۵.
انجم فروزان؛ [۷]
فیض قمی، عباس، انجم فروزان، ص۱۳۸.
مجله نور علم. [۸]
مجله نور علم، شماره ۶ دوره دوم، ص۱۰۰ - ۱۱۰ مقاله باقر بیدهندی.
مراجعه نمود.۹ - پانویس
۱۰ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آیت الله میرزا محمد فیض قمی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱۲/۱۰. رده‌های این صفحه : دانش آموختگان حوزه تهران | دانش آموختگان حوزه سامرا | دانش آموختگان حوزه قم قرن 14 (قمری) | دانش آموختگان حوزه نجف قرن 14 (قمری) | درگذشتگان سال 1370 (قمری) | زادگان سال 1293 (قمری) | شاگردان آخوند خراسانی | شاگردان آیت‌الله سیّدمحمّدکاظم یزدی طباطبایی | شاگردان میرزا محمدتقی شیرازی | شاگردان میرزا محمدحسن آشتیانی | فقیهان شیعه قرن 14 (قمری) | مدفونان در حرم حضرت معصومه | مراجع تقلید قرن 14 (قمری)
|